۱۰ اصطلاح مهم در حمل ‌و نقل بین‌المللی که باید بدانید

در دنیای تجارت بین‌الملل، آشنایی با اصطلاحات تخصصی حمل و نقل یکی از عوامل کلیدی در موفقیت کسب‌وکارهاست. درک درست این مفاهیم نه‌تنها باعث جلوگیری از اشتباهات پرهزینه می‌شود، بلکه توان مذاکره و تصمیم‌گیری با شرکای خارجی را نیز افزایش می‌دهد. در این مقاله، به بررسی 10 اصطلاح مهم در حمل ‌و نقل بین‌المللی می‌پردازیم که دانستن آن‌ها برای هر بازرگان، واردکننده یا صادرکننده‌ای ضروری است.

لجستیک

لجستیک به مجموعه‌ای از فعالیت‌ها گفته می‌شود که هدف آن‌ها برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل مؤثر و کارآمد جریان کالا، اطلاعات و منابع از مبدأ تا مقصد نهایی است. لجستیک فقط به حمل و نقل ختم نمی‌شود، بلکه شامل فرآیندهای انبارداری، بسته‌بندی، مدیریت موجودی، پردازش سفارش، ترخیص گمرکی، توزیع و حتی خدمات پس از فروش می‌شود.

اجزای اصلی لجستیک

• حمل و نقل: شامل حمل و نقل زمینی ، حمل و نقل دریایی، حمل و نقل هوایی و حمل و نقل ریلی
• انبارداری: نگهداری امن و منظم کالاها
• مدیریت موجودی: کنترل سطح موجودی برای کاهش هزینه‌ها
• بسته‌بندی: حفظ کیفیت و سهولت در جابجایی
• مدیریت سفارش‌ها : پردازش سریع و دقیق سفارشات
• فناوری اطلاعات : استفاده از نرم‌افزارهای ERP، GPS، و سیستم‌های ردیابی

اهمیت لجستیک در کسب‌وکارها

لجستیک در کاهش هزینه‌های عملیاتی، افزایش سرعت پاسخ‌گویی به مشتری، بهبود رضایت مشتری و حفظ وفاداری، افزایش انعطاف‌پذیری زنجیره تأمین و ایجاد مزیت رقابتی پایدار دارای اهمیت و نقش موثر می باشد.

اینکوترمز (Incoterms)

اینکوترمز یا “اصطلاحات تجاری بین‌المللی” مجموعه‌ای از قواعد استاندارد است که وظایف، مسئولیت‌ها، ریسک‌ها و هزینه‌های خریدار و فروشنده را در مبادلات تجاری بین‌المللی تعیین می‌کند. این مجموعه توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی تنظیم و به‌روز می‌شود. آخرین نسخه آن شامل ۱۱ اصطلاح است که به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند:

• قابل استفاده برای تمام شیوه‌های حمل و نقل
• مختص حمل و نقل دریایی و آبی داخلی

که هر اصطلاح مشخص می‌کند :

• کالا در کجا و توسط چه کسی تحویل داده می‌شود
• ریسک‌ها در چه نقطه‌ای از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود
• کدام طرف هزینه‌های مختلف (حمل، بیمه، ترخیص گمرک و…) را می‌پردازد

برای مثال:

• FOB: نشان دهنده این است که فروشنده مسئول رساندن کالا تا روی عرشه کشتی در بندر مبدا است. از آن لحظه به بعد، ریسک و هزینه‌ها بر عهده خریدار خواهد بود.
• CIF: بیان کننده این مطلب است که فروشنده موظف است علاوه بر کرایه حمل، بیمه بار را نیز بپردازد، اما ریسک در نقطه سوار شدن بر کشتی منتقل می‌شود.
• EXW: به معنی حداقل مسئولیت برای فروشنده می باشد. کالا از درب کارخانه یا انبار فروشنده تحویل داده می‌شود و بقیه امور به عهده خریدار است.
• DDP: به مفهوم حداکثر مسئولیت برای فروشنده می باشد. تحویل کالا در مقصد نهایی و پس از انجام کلیه هزینه‌های حمل، گمرک، مالیات و …

مزایای استفاده از اینکوترمز

از جمله مزایای استفاده از اینکوترمز می توان به مواردی همچون جلوگیری از سوءتفاهم‌های تجاری، استانداردسازی قراردادهای بین‌المللی، کاهش اختلافات حقوقی و بهینه سازی فرآیندهای زنجیره تامین و افزایش سرعت و شفافیت بیشتر قراردادها در زنجیره تأمین و حمل و نقل اشاره کرد.

فریت (Freight)

فریت به معنای “هزینه حمل کالا” یا “فرآیند حمل کالا” در تجارت بین‌المللی است. این واژه در عمل هم به نوع حمل و نقل اشاره دارد و هم به هزینه‌ای که بابت آن پرداخت می‌شود.

انواع روش‌های فریت

• فریت هوایی: سریع‌ترین روش حمل، مناسب برای کالاهای کم‌حجم و ارزشمند. هزینه‌بر اما بسیار مطمئن.
• فریت دریایی : رایج‌ترین روش برای حمل بارهای حجیم و سنگین. مقرون‌به‌صرفه، ولی کندتر از سایر روش‌ها.
• فریت زمینی: مناسب برای حمل کالا بین کشورهایی با مرز زمینی. معمولاً از طریق کامیون یا قطار انجام می‌شود.

انواع فریت از نظر پرداخت

• Prepaid Freight: هزینه حمل توسط فروشنده قبل از ارسال پرداخت شده است.
• Collect Freight: هزینه حمل هنگام تحویل کالا توسط خریدار پرداخت می‌شود.
• Freight to be Paid at Destination: هزینه در مقصد نهایی پرداخت می‌شود.

 

عوامل مؤثر بر هزینه فریت

در هزینه فریت عوامل متعددی موثر هستند که می توان از جمله آنها از وزن و حجم کالا، نوع کالا (عادی، خطرناک، فاسدشدنی و …)، مبدا و مقصد جغرافیایی، نوع بسته‌بندی و نیاز به بیمه یا خدمات گمرکی نام برد.

اهمیت فریت

فریت به دلیل تأثیر مستقیم روی قیمت تمام‌شده کالا، شفاف‌سازی مسئولیت‌ها در قراردادهای حمل‌ونقل، جلوگیری از اختلافات بین فروشنده و خریدار و انتخاب بهینه‌ترین روش بر اساس زمان، هزینه و امنیت در حمل و نقل دارای اهمیت فراوانی است.

بیل بارنامه (Bill of Lading – B/L)

بول بارنامه یا بارنامه یک سند رسمی و حقوقی است که توسط شرکت حمل و نقل صادر می‌شود و تأیید می‌کند که کالاها برای حمل، دریافت یا بارگیری شده‌اند. این سند یکی از حیاتی‌ترین اسناد در تجارت بین‌المللی است و سه نقش اصلی دارد.

نقش‌های کلیدی بول بارنامه

• سند مالکیت کالا : دارنده اصلی بارنامه در واقع مالک کالا محسوب می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود از بارنامه در معاملات مالی (مثلاً اعتبارات اسنادی) نیز به‌عنوان ابزار ضمانت استفاده شود.
• سند حمل : بیانگر قرارداد بین فرستنده (صادرکننده) و شرکت حمل‌ونقل است. شرایط حمل، نام کشتی، مسیر، تاریخ بارگیری، نوع کالا و … در آن ذکر شده‌اند.
• رسید دریافت کالا: شرکت حمل با امضای بارنامه، دریافت کالا را به صورت کامل و مطابق مشخصات اعلام‌شده تأیید می‌کند.

انواع بارنامه‌ها

• Original B/L (نسخه اصلی): قابل معامله است و برای تحویل کالا باید ارائه شود.
• Telex Release: تحویل کالا بدون نیاز به نسخه فیزیکی بارنامه اصلی و با تأیید تلکسی.
• Sea Waybill: غیرقابل معامله، فقط برای اعلام حمل استفاده می‌شود.
• Switch B/L: نسخه دوم از بارنامه، با مشخصات و اطلاعات اصلاح‌شده (مثلاً در معاملات واسطه‌ای).

اطلاعات موجود در یک بارنامه

هر برانامه حاوی اطلاعات مهمی است که نام فرستنده و گیرنده، مشخصات کالا (نوع، وزن، تعداد، بسته‌بندی)، نام کشتی یا پرواز، مبدا و مقصد، شرایط حمل و پرداخت و امضا و مهر رسمی شرکت حمل و نقل از جمله اسن اطلاعات هستند.

 

اهمیت بارنامه در تجارت

اهمیت بارنامه هنگامی مشخص می شود که بدانیم بدون ارائه نسخه اصلی بارنامه، شرکت حمل‌ونقل اجازه تحویل کالا را ندارد، بانک‌ها برای پرداخت اعتبارات اسنادی (LC) به بارنامه نیاز دارند و نیز در صورت بروز اختلاف، بارنامه یکی از مهم‌ترین اسناد اثبات‌کننده است.

کانتینر (Container)

کانتینر محفظه‌ای فلزی و استاندارد است که برای بسته‌بندی و حمل و نقل کالا در سطح بین‌المللی استفاده می‌شود. کانتینرها طوری طراحی شده‌اند که قابل جابه‌جایی با وسایل مختلف حمل (کشتی، قطار، کامیون) باشند، بدون اینکه نیاز به باز کردن بسته‌بندی کالا باشد که به این حالت، حمل و نقل ترکیبی گفته می‌شود. هر کانتینر دارای شماره شناسایی منحصربه‌فرد است که این شماره در سیستم‌های ردیابی جهانی استفاده می‌شود.

مزایای استفاده از کانتینر

از جمله مزایای متنوع و متعدد کانتینر در حمل و نقل می توان به محافظت از کالا در برابر آسیب، سرقت و عوامل محیطی، افزایش سرعت بارگیری و تخلیه، کاهش هزینه‌های بسته‌بندی و جابه‌جایی، امکان ردیابی آسان با شماره کانتینر و استانداردسازی حمل و نقل جهانی اشاره نمود.

کراس استاف (Cross Stoff)

کراس داکینگ یک روش نوین در مدیریت زنجیره تأمین و لجستیک است که طی آن کالاها پس از دریافت از تأمین‌کننده، مستقیماً بدون ذخیره‌سازی طولانی‌مدت، به بخش ارسال منتقل می‌شوند. در این فرآیند، کالا از یک وسیله حمل (مثلاً کامیون یا کانتینر) به‌صورت مستقیم یا با عملیات جزئی (مثل تفکیک، برچسب‌گذاری یا ترکیب سفارشات)، وارد وسیله نقلیه بعدی می‌شود و به مقصد می‌رود.

مزایای کراس استاف

• کاهش زمان توقف کالا در انبار و در نتیجه کاهش هزینه های انبارداری و نگهداری
• افزایش سرعت ارسال به مشتری نهایی و در نتیجه کاهش احتمال فساد در کالاهای حساس یا فاسدشدنی
• کاهش فضای فیزیکی مورد نیاز برای انبار
• افزایش سرعت پاسخ‌گویی به سفارش‌ها
• بهبود سطح موجودی
• بهبود بهره‌وری زنجیره تأمین

 

انواع کراس استاف

• کراس استاف خالص: بدون هیچ‌گونه دستکاری روی کالا. بسته‌ها از تأمین‌کننده دریافت و مستقیماً به مشتری ارسال می‌شوند.
• کراس استاف ترکیبی : کالاها ممکن است ابتدا دسته‌بندی یا با سایر اقلام ترکیب شوند (مثلاً برای ایجاد یک سفارش کامل).

شرکت‌های مناسب کراس استاف

خرده‌فروشان بزرگ با حجم بالای سفارش، شرکت‌های پخش مواد غذایی و دارویی، برندهایی که زمان تحویل کوتاه برای آن‌ها حیاتی است و کسب‌وکارهایی با مدل فروش Just-In-Timeبه دلیل سرعت توزیع مناسب حمل و نقل کراس استاف هستند.

ترخیص کالا (Customs Clearance)

ترخیص کالا به فرآیند رسمی و حقوقی گفته می‌شود که طی آن کالاهای وارداتی یا صادراتی اجازه عبور از گمرک یک کشور را پیدا می‌کنند. این فرآیند شامل کنترل مدارک، پرداخت حقوق و عوارض گمرکی، و بررسی‌های بازرسی کالا توسط گمرک است.

مراحل اصلی ترخیص کالا

• ثبت اظهارنامه گمرکی: اولین قدم ثبت اطلاعات کامل کالا در سامانه گمرک است. این اطلاعات شامل نوع کالا، ارزش، کد تعرفه، مبدا، مقصد و … می‌باشد.
• ارائه مدارک لازم: بسته به نوع کالا و کشور مبدا/مقصد، ارائه مدارکی نظیر فاکتور خرید، فهرست عدل‌بندی، بارنامه، گواهی مبدأ، مجوزهای واردات یا صادرات (در صورت نیاز) و کارت بازرگانی معتبر موردنیاز است.
• ارزیابی و کارشناسی: کارشناسان گمرک ارزش کالا، تعرفه‌ها و اسناد را بررسی کرده و تطابق آن با قوانین را کنترل می‌کنند. در برخی موارد، کالا برای بازرسی فیزیکی نیز انتخاب می‌شود.
• پرداخت حقوق و عوارض گمرکی: واردکننده موظف است هزینه‌هایی مانند حقوق گمرکی، مالیات بر ارزش افزوده، عوارض واردات و سایر هزینه‌های قانونی را پرداخت کند.
• دریافت مجوز خروج یا ورود: پس از تأیید نهایی، اجازه ترخیص صادر شده و کالا می‌تواند از گمرک عبور کند.

انواع ترخیص

• ترخیص قطعی: کالا برای استفاده نهایی وارد کشور می‌شود.
• ترانزیت خارجی: کالا فقط از خاک کشور عبور می‌کند و مقصد نهایی کشور دیگری است.
• ترخیص موقت: کالا برای مدت محدود وارد می‌شود (مثلاً برای نمایشگاه یا تعمیر).
• مرجوعی کالا: کالا به هر دلیلی اجازه ورود نمی‌گیرد و به کشور مبدا بازگردانده می‌شود.

عوامل تأثیرگذار در ترخیص سریع‌تر

عواملی نظیر آشنایی با قوانین و مقررات گمرکی، ارائه صحیح و کامل اسناد، استفاده از ترخیص‌کار حرفه‌ای، پرداخت به‌موقع هزینه‌ها و هماهنگی با سازمان‌های ذیربط (مثل بهداشت، استاندارد، قرنطینه و …) در ترخیص سریعتر کالا و جلوگیری از اتلاف وقت موثر هستند.

سوییچ بارنامه (Switch B/L)

سوئیچ بارنامه نوعی نسخه ثانویه و جایگزین از بارنامه اصلی است که معمولاً در معاملات چندجانبه یا غیرمستقیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. هدف اصلی از صدور سوئیچ بارنامه، پنهان کردن اطلاعات فروشنده اولیه یا تأمین‌کننده اصلی از خریدار نهایی است.

چرا از سوئیچ بارنامه استفاده می‌شود؟

• جلوگیری از افشای منبع اصلی کالا: در معاملات واسطه‌گری، فروشنده می‌خواهد خریدار نهایی از تأمین‌کننده اصلی مطلع نشود تا نتواند مستقیماً با او وارد معامله شود.
• تغییر اطلاعات در بارنامه: گاهی لازم است نام فروشنده، خریدار، بندر بارگیری، مقصد یا حتی نام کالا تغییر کند. این تغییرات بدون تغییر فیزیکی در محموله، تنها روی سند انجام می‌شود.

فرآیند صدور سوئیچ بارنامه

بارنامه اصلی توسط شرکت حمل و نقل صادر می‌شود. سپس فروشنده (واسطه) بارنامه اصلی را به شرکت کشتیرانی یا فورواردر تحویل می‌دهد و تقاضای صدور سوئیچ بارنامه می‌کند. پس از تأیید شرایط، بارنامه اصلی باطل می‌شود و نسخه‌ی سوئیچ شده با اطلاعات جدید صادر می‌گردد و نسخه جدید به خریدار نهایی داده می‌شود.

بیمه حمل و نقل (Cargo Insurance)

بیمه حمل و نقل نوعی پوشش بیمه‌ای است که برای حفاظت از کالاهای در حال حمل طراحی شده است. این بیمه، خسارات احتمالی ناشی از خطراتی مانند تصادف، آتش‌سوزی، دزدی، آسیب فیزیکی، بلایای طبیعی، یا غرق شدن کشتی را جبران می‌کند. بیمه حمل و نقل یک بخش ضروری در زنجیره تأمین بین‌المللی است و اغلب در قراردادهای فروش بین‌المللی مورد توجه خاص قرار می‌گیرد.

انواع بیمه حمل و نقل کالا

• بیمه تمام خطر : کامل‌ترین نوع بیمه که اکثر ریسک‌های قابل‌پیش‌بینی را پوشش می‌دهد. این نوع بیمه حتی مواردی مانند شکستگی، له‌شدگی یا آب‌دیدگی را هم پوشش می‌دهد، مگر مواردی که در استثنائات مشخص شده باشند.
• بیمه خسارت کلی : فقط در صورت از بین رفتن کامل محموله (مثلاً غرق شدن کامل کشتی یا آتش‌سوزی کلی) خسارت پرداخت می‌شود. مناسب بارهایی است که ارزش آن‌ها کم یا ریسک کم‌تری دارند.
• بیمه FPA: پوشش محدودی دارد و فقط در مواردی مانند غرق کشتی، واژگونی وسیله حمل، یا آتش‌سوزی شدید جبران خسارت می‌شود.

لجستیک طرف سوم

لجستیک طرف سوم 3PL به فرآیند برون‌سپاری خدمات لجستیکی مثل انبارداری، حمل‌ونقل، توزیع، بسته‌بندی، مدیریت موجودی، ترخیص گمرک و حتی خدمات پس از فروش به یک شرکت متخصص گفته می‌شود. این شرکت‌ها به عنوان واسطه بین تولیدکننده و مشتری نهایی عمل می‌کنند و نقش مهمی در بهینه‌سازی زنجیره تأمین دارند.

خدمات رایج در 3PL

• انبارداری : ذخیره‌سازی کالا در انبارهای اختصاصی یا مشترک
• حمل‌ونقل: برنامه‌ریزی و اجرای حمل جاده‌ای، هوایی، دریایی یا ریلی
• بسته‌بندی و لیبل‌گذاری: آماده‌سازی کالا برای تحویل
• توزیع : ارسال سریع و به‌موقع سفارش‌ها به مشتریان
• لجستیک معکوس : مدیریت بازگشت کالاها
• ردیابی سفارش : فراهم کردن اطلاعات لحظه‌ای درباره مکان کالا

مزایای استفاده از 3PL

• کاهش هزینه‌های لجستیکی (نیازی به سرمایه‌گذاری در انبار، ناوگان یا نیروی انسانی نیست)
• تمرکز بیشتر شرکت‌ها بر فعالیت‌های اصلی مثل تولید یا بازاریابی
• افزایش سرعت و دقت در تحویل کالا
• دسترسی به تخصص، تجربه و زیرساخت حرفه‌ای
• انعطاف‌پذیری بیشتر در مقیاس‌پذیری کسب‌وکار
• آشنایی با اصطلاحات حمل و نقل بین‌المللی، یکی از گام‌های اساسی در حرفه‌ای شدن در زمینه تجارت خارجی است. این مفاهیم نه‌تنها در درک بهتر مستندات و مذاکرات بین‌المللی مؤثرند، بلکه باعث صرفه‌جویی در هزینه و زمان نیز می‌شوند. پیشنهاد می‌شود فعالان این حوزه همیشه دانش خود را به‌روز نگه دارند و از مشاوره متخصصین لجستیک بهره ببرند.

منبع 10 اصطلاح مهم در حمل ‌و نقل بین‌المللی

 Wikipedia

سوالات متداول

اصطلاح “FOB” در حمل و نقل بین‌المللی به چه معناست؟

“FOB” یا “Free On Board” به این معنی است که فروشنده مسئول هزینه‌ها و خطرات مربوط به حمل بار تا زمان بارگیری آن بر روی کشتی است.

“CIF” به چه معناست و چگونه در حمل و نقل دریایی کاربرد دارد؟

“CIF” یا “Cost, Insurance, and Freight” نشان‌دهنده این است که فروشنده هزینه کالا، بیمه، و حمل‌ونقل تا مقصد را بر عهده می‌گیرد.

تفاوت بین “EXW” و “FOB” چیست؟

“EXW” یا “Ex Works” به این معنی است که خریدار باید هزینه و مسئولیت حمل کالا از کارخانه فروشنده را بپذیرد، در حالی که در “FOB” فروشنده تا زمان بارگیری کشتی مسئول است.

“Bill of Lading” یا “B/L” چیست؟

“Bill of Lading” یک سند مهم است که تأیید می‌کند کالا توسط کشتی حمل شده و همچنین قرارداد حمل و نقل را بین حمل‌کننده و گیرنده ایجاد می‌کند.

چرا “Incoterms” در حمل و نقل بین‌المللی مهم هستند؟

“Incoterms” مجموعه‌ای از قوانین بین‌المللی هستند که حقوق و مسئولیت‌های خریدار و فروشنده در تجارت بین‌المللی را مشخص می‌کنند و از بروز سوءتفاهمات جلوگیری می‌کنند.